Proces cywilny – Kto może być świadkiem na procesie?

Świadkiem w procesie cywilnym może być każda osoba, która ma wiedzę o określonych faktach i okolicznościach istotnych dla rozpoznania danej sprawy. Każda ze stron postępowania może wnosić o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka. Przy czym strona ta musi określić, celem wykazania jakiego faktu chce przeprowadzić dany dowód. Mówiąc inaczej, obowiązkiem strony jest wskazanie okoliczności na jakie ma złożyć zeznania świadek. 

Prawo cywilne nie wskazuje, kto może być świadkiem. Natomiast w artykułach od 259 do 261 oraz art. 430 kodeksu postępowania cywilnego ustawodawca wskazał, kto świadkiem nie może być lub co do jakich faktów nie można przesłuchiwać danej osoby. W tych przepisach wskazano również, kiedy świadek może odmówić zeznań.  

W sprawach cywilnych świadkami nie mogą być: 

• osoby, które są niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń (np. osoby poważnie niedorozwinięte umysłowo, osoby ciężko chore psychicznie, kiedy ich stan nie pozwala na swobodną komunikację),
  • osoby, których wyrok będzie bezpośrednio dotyczył,
  • mediatorzy, co do faktów, o których dowiedzieli się w związku z prowadzeniem mediacji (chyba, że strony zwolnią mediatora od obowiązku zachowania tajemnicy), 
  • duchowni, co do faktów, o których dowiedzieli się w trakcie spowiedzi,
  • małoletni do lat 13, a w przypadku zstępnych stron postępowania (dzieci/wnuków) – małoletni do lat 17 (tylko w sprawach małżeńskich),
• wojskowi i urzędnicy niezdolni od zachowania w tajemnicy informacji o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne”, jeżeli ich zeznania byłyby połączone z naruszeniem ww. tajemnic, 
• osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich zeznania byłyby połączone z naruszeniem ww. tajemnicy.

Kim jest świadek?

Świadek jest jedną z osób, która uczestniczy w procesie cywilnym. Kodeks nie zawiera przepisów ustanawiających dolny bądź górny próg wieku dla świadków. Dla rozpoznania sprawy, świadek jest źródłem informacji, które mogą się okazać pomocne dla ustalenia istotnych dla sprawy informacji. Każda osoba posiadająca takie informacje, może być wezwana przez sąd do udziału w postępowaniu w roli świadka. Jak już była mowa powyżej, co do zasady sąd powołuje świadków na wniosek stron postępowania. Sąd ma możliwość dopuszczenia dowodu z zeznań świadka również z urzędu tj. bez wniosku strony. Takie sytuacje należą jednak do wyjątków. 

W procesie cywilnym, świadek po stawieniu się na wezwanie Sądu, powinien złożyć zeznania. W toku zeznań rolą świadka jest opisanie faktów i okoliczności, które zna i o których ma wiedzę. Sąd oraz strony postępowania mogą zadawać świadkowi pytania celem weryfikacji jego prawdomówności, jak również dla uzupełniania jego wypowiedzi o istotne dla sprawy informacje. 

Dodatkowo, od świadka w postępowaniu cywilnym może zostać odebrane przyrzeczenie, w którym zobowiąże się on do mówienia prawdy. Z przyrzeczenia zwolnieni są małoletni, którzy nie ukończyli 17 lat, jak również osoby prawomocnie skazane za składanie fałszywych zeznań. Sąd za zgodą stron, może zwolnić świadka od złożenia przyrzeczenia.

Zeznanie świadka jako dowód

W celu przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka, należy złożyć wniosek do Sądu o dopuszczenie i przeprowadzenie takiego dowodu. Wskazać należy dane osoby, którą chcemy przesłuchać. Wśród tych danych znaleźć się musi przede wszystkimi imię i nazwisko świadka, oraz jego adres do korespondencji. We wniosku należy również wskazać o jakich faktach/okolicznościach ma się wypowiedzieć świadek. Sąd następnie decyduje o dopuszczeniu i przeprowadzeniu takiego dowodu, jak również o formie złożenia zeznań przez świadka. 

Ostatnie nowelizacje procedury cywilnej umożliwiły złożenie zeznań przez świadka na piśmie lub w trybie wideokonferencji. Warto dodać, że zeznania świadka w procesie cywilnym są dowodem tak samo wartościowym, jak dowód z dokumentów, czy z opinii biegłego sądowego.

Czy świadek może odmówić zeznań lub stawiennictwa w sądzie?

Co do zasady, świadek nie może odmówić złożenia zeznań lub stawiennictwa w sądzie. Co więcej, sąd może nałożyć na świadka grzywnę w wysokości do trzech tysięcy złotych, kiedy ten nie usprawiedliwia swojego niestawiennictwa w sądzie, a nawet zarządzić przymusowe doprowadzenie świadka do sądu obok kary grzywny. Zastosowanie środków przymusu jest możliwe, gdy świadek został ponownie wezwany i pomimo tego w dalszym ciągu nie stawił się na wezwanie sądu.

Natomiast w przypadku gdy świadek wprawdzie stawi się w sądzie, ale bez nieuzasadnionej przyczyny odmawia złożenia zeznań lub przyrzeczenia, sąd obligatoryjnie skaże świadka na grzywnę. W takiej sytuacji Sąd ma również możliwość nakazania aresztowania świadka na okres nieprzekraczający tygodnia. Co istotne, zgodnie z art. 276 §2 kodeksu postępowania cywilnego, sąd może aresztować świadka, mimo że wcześniej nałożył na niego grzywnę. Świadek zostanie zwolniony z aresztu, jeżeli złoży zeznania lub postępowanie zakończy się w instancji, w której ten dowód został dopuszczony. 

Do katalogu świadków, którzy mogą odmówić złożenia zeznań zaliczamy: 

• małżonków stron, 
• wstępnych stron (np. rodziców, dziadków stron),
• zstępnych stron (np. dzieci, wnuki stron),
• rodzeństwo i powinowatych w tej samej linii i stopniu (np. rodzice, rodzeństwo), 
• osoby pozostające ze stronami w stosunku przysposobienia.

Niezależnie od powyższego, każdy świadek bez względu na stopień pokrewieństwa ze stronami może odmówić odpowiedzi na zadane pytanie w przypadku gdy zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich (wymienionych powyżej) na: 

• odpowiedzialność karną, 
• hańbę, 
• dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową.

Również w przypadku, kiedy odpowiedź na dane pytanie stanowiłaby naruszenie istotnej tajemnicy zawodowej świadka, może on odmówić zeznań w tym zakresie.

Warto dodać, że powyższe przypadki stanowią zamknięty katalog osób oraz sytuacji, w których świadek może odmówić zeznań. 

Dziecko w charakterze świadka w procesie cywilnym

Co do zasady, przepisy postępowania cywilnego nie zabraniają występowania dziecka jako świadka. 

Przepisy szczególne wprowadzają jednak pewne dodatkowe warunki w zakresie dziecka jako świadka w procesie cywilnym. Jak już wcześniej wskazano, w artykule 430 k.p.c. uregulowano zakaz przesłuchiwania małoletnich do lat 13, a w przypadku zstępnych stron postępowania (dzieci/wnuków)  do lat 17. Odnosi się on jednak wyłącznie do postępowania o rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa. W pozostałych sprawach brak jest ograniczeń wiekowych. Co oznacza, że do Sądu należy ocena, czy dziecko jest na tyle dojrzałe i zdolne do postrzegania oraz komunikowania swoich spostrzeżeń, aby złożyć zeznania w charakterze świadka w postępowaniu cywilnym.

Dodatkowo w art. 576 §2 k.p.c. wskazano, że w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka sąd wysłucha dziecko i w miarę możliwości uwzględni jego rozsądne życzenia, jeżeli stan zdrowia, stopień dojrzałości i rozwój umysłowy dziecka na to pozwalają. 

Ustawodawca w art. 2161 k.p.c. wskazał, że kiedy dana sprawa dotyczy dziecka, a rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, sąd wysłucha dziecko. Wysłuchanie nieco różni się od klasycznych zeznań świadka i ma ono na celu poznanie zdania dziecka, jakie ma ono w sprawie dotyczącej jego praw. Dlatego też, dziecko należy wysłuchać w sprzyjających ku temu warunkach, czyli bez obecności osób, których pobyt mógłby wpłynąć na wypowiedzi małoletniego. Wysłuchanie nie służy do udowodnienia konkretnych okoliczności sprawy i odbywa się w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu, poza salą posiedzeń sądu. Przy wysłuchaniu dziecka obecny jest biegły z zakresu psychologii, a wysłuchania dokonuje sędzia rozpoznający daną sprawę. Strony mają możliwość uczestnictwa w takim wysłuchaniu, jednak pozostają poza pomieszczeniem, w którym jest dziecko, biegły i sędzia.

W celu wyjaśnienia wątpliwości związanych z prawem do odmowy składania zeznań, sposobu usprawiedliwiania nieobecności oraz możliwości zaskarżenia decyzji  sądu o nałożeniu grzywny na świadka, zachęcamy do kontaktu z Kancelarią również za pośrednictwem formularza „porady prawne online”.