Czy można odwołać wykonaną darowiznę?

Coraz częściej do naszej Kancelarii trafiają klienci, którzy chcieliby dokonać odwołania darowizny. Najczęściej darczyńca dąży do odwołania wcześniejszej darowizny, przykładowo nieruchomości, samochodu, pieniędzy czy innych przedmiotów codziennego użytku. Czy każdą darowiznę można odwołać? Czy można odwołać darowiznę między małżonkami? Czy w przypadku każdej umowy darowizny odwołanie przebiega w ten sam sposób? Na te i na wiele innych pytań odpowiemy w naszym dzisiejszym wpisie.  

Czy odwołanie darowizny jest możliwe? 

Ustawodawca w kodeksie cywilnym dopuszcza możliwość odwołania darowizny. Oczywiście, niedopuszczalne jest odwołanie darowizny z błahego i nieistotnego powodu. Możliwość taka powstaje, kiedy dochodzi do bardzo negatywnych zachowań obdarowanego w stosunku do darczyńcy, albo gdy dochodzi do znaczącego uszczerbku majątkowego po stronie darczyńcy, co uniemożliwia zrealizowanie darowizny. 

W tym miejscu należy wskazać, że odwołanie darowizny nigdy nie jest prostym procesem, wymaga wiele pracy i rozmów z obdarowanym. Wielokrotnie do odwołania darowizny dochodzi dopiero po wystąpieniu do sądu z odpowiednim powództwem. Postępowania te należą jednak do jednych z najtrudniejszych, są wieloletnie i bardzo ciężkie do samodzielnego prowadzenie. Przed rozpoczęciem procedury odwołania darowizny warto skonsultować swoją sytuację z prawnikiem. Doradzi on, czy zachodzą podstawy do odwołania darowizny oraz czy dowody na rażącą niewdzięczność obdarowanego są wystarczające. 

Jak powinna wyglądać umowa darowizny? 

Artykuł 890 k.c. stanowi, że umowa darowizny powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Na przykład dla darowizny nieruchomości niezbędne jest zachowanie  ww. formy. Ustawodawca przewidział jednak, że nawet bez zachowania formy szczególnej, umowa darowizny będzie skuteczna, jeżeli świadczenie zostanie spełnione. 

Niezależnie od powyższego, w każdej umowie darowizny musi znaleźć się informacja o osobie darczyńcy, osobie obdarowanego, jak też o przedmiocie darowizny. Należy także wskazać datę oraz miejscowość zawarcia umowy darowizny oraz podpisać umowę. Są to niezbędne elementy każdej umowy darowizny. 

Przed zawarciem umowy darowizny w jakiejkolwiek formie prawnej, warto skonsultować swoją sytuację prawną z prawnikiem. Pozwoli to na dopilnowanie wszelkich wymagań prawnych, jak również na upewnienie się, że umowa darowizny sporządzona jest w odpowiedniej formie. Ponadto, adwokat może także sporządzić projekt umowy darowizny, który następnie zostanie podpisany przez strony. 

Co może być przedmiotem umowy darowizny? 

Przepisy prawa cywilnego co do zasady nie wskazują dokładnie, co może być przedmiotem darowizny, albo co nie może być jej przedmiotem. Nasze doświadczenie wskazuje, że najczęściej przedmiotem umowy darowizny są samochody, pieniądze, biżuteria oraz nieruchomości. Z pewnością przedmiotem darowizny nie mogą być rzeczy, których posiadanie jest prawnie zabronione jak np. narkotyki. 

W przypadku odwołania darowizny, najczęściej dotyczą one nieruchomości oraz pieniędzy. 

Jaki jest maksymalny termin cofnięcia darowizny? 

Termin cofnięcia darowizny zależy od tego, czy została ona wykonana oraz od sytuacji samego darczyńcy. Możemy wyróżnić dwa terminy cofnięcia darowizny, które wskażemy poniżej. 

Pierwszą sytuację opisuje art. 896 k.c. Ustawodawca wskazuje w nim, że w przypadku darowizny niewykonanej, może zostać ona odwołana, kiedy po jej zawarciu stan majątkowy darczyńcy uległ znaczącej zmianie, a darowizna spowoduje u niego znaczący uszczerbek finansowy. Oznacza to, że ostatecznym terminem, kiedy może zostać złożone oświadczenie o odwołaniu darowizny z powyższego powodu jest data wykonania darowizny. 

Kolejną sytuację opisuje art. 899 k.c. Odnosi się on do darowizny wykonanej. Wskazano tam, że darczyńca może odwołać darowiznę w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się on o niewdzięczności obdarowanego. Oznacza to, że darczyńca nie może zwlekać ze złożeniem oświadczenia o odwołaniu darowizny, a powinien działać szybko i zdecydowanie. 

Warto także odpowiedzieć sobie na odwrotne pytanie, tj. jak się bronić przed odwołaniem darowizny? Tutaj wiele zależy od tego, co nam zarzuca darczyńca. Przede wszystkim należy ocenić, czy do rażącej niewdzięczności doszło w sposób umyślny. Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że czynów nieumyślnych nie można uznać za wystarczające do odwołania darowizny. Należy także dokładnie zweryfikować, czy darczyńca złożył oświadczenie o odwołaniu darowizny w ciągu roku od momentu, kiedy dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego. Wielokrotnie oświadczenia te są składane zbyt późno, kiedy odwołanie darowizny nie jest już możliwe.

Odwołanie darowizny wykonanej 

Proces odwoływania darowizny wykonanej zawsze rozpoczyna rażąco negatywne zachowanie obdarowanego w stosunku do darczyńcy. Możliwe jest to kiedy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Co tak naprawdę należy rozumieć pod pojęciem “rażącej niewdzięczności”? 

Rażąca niewdzięczność, dla każdego z przypadków może objawiać się innymi zachowaniami obdarowanego. Przyjmuje się, że rażącą niewdzięczność należy oceniać przez pryzmat ogólnie przyjętych zachowań i reguł moralnych w społeczeństwie. Dodatkowo, darczyńca musi odczuwać zachowania obdarowanego bardzo negatywnie, mówiąc inaczej muszą być dla niego przykre. Co ważne, nie jest tu mowa o każdym negatywnym zachowaniu obdarowanego, ale o tak krytycznym zachowaniu, że niewdzięczność ta ma charakter rażący. Dodatkowo, z rażącą niewdzięcznością mamy do czynienia tylko w przypadku umyślnych zachowań obdarowanego. 

Innymi słowy, zachowania obdarowanego muszą cechować się intensywnością, być wymierzone w darczyńcę, jak również być obiektywnie nieakceptowalne. Przykładem takich zachowań może być bezpodstawne wszczynanie postępowań przeciwko darczyńcy, znęcanie się nad darczyńcą, poniżanie darczyńcy w obecności innych osób. Może to być także ograniczanie darczyńcy dostępu do artykułów pierwszej potrzeby, jak żywność czy woda, czy też pozbawienie możliwości korzystania przez darczyńcę z bieżącej wody, prądu lub gazu.

Następnie, w ciągu roku od dnia rażącej niewdzięczności, darczyńca musi złożyć pisemne oświadczenie o odwołaniu darowizny obdarowanemu. Jeżeli obdarowany nie zwróci przedmiotu darowizny należy wszcząć postępowanie sądowej o przeniesienie własności przedmiotu darowizny oraz o zwrot jej przedmiotu. 

Dodać należy, że w przypadku darowizny wykonanej, możliwe jest odwołanie darowizny po śmierci darczyńcy. Artykuł 899 §2 k.c. stanowi, że spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę po śmierci darczyńcy, jeżeli podstawy do jej odwołania z powodu rażącej niewdzięczności istniały w chwili jego śmierci. Odwołanie darowizny po śmierci darczyńcy możliwe jest także wtedy, kiedy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. 

Odwołanie darowizny niewykonanej 

W przypadku umowy darowizny jeszcze niewykonanej sytuacja jest podobna. Również należy rozpocząć od złożenia obdarowanemu pisemnego oświadczenia o odwołaniu darowizny. Warto w nim od razu wskazać powody odwołania darowizny, tj. trudną sytuację majątkową, która uniemożliwia realizację darowizny. W przypadku braku przeniesienia prawa własności do przedmiotu darowizny oraz braku jego wydania, należy wszcząć postępowanie sądowe w sposób opisany powyżej. 

Odwołanie darowizny między małżonkami

Zdecydowanie postępowania o odwołanie darowizny między małżonkami są jednymi z najtrudniejszych z jakimi spotykamy się na co dzień. Odwołanie darowizny między małżonkami jest możliwe na zasadach ogólnych, o których pisaliśmy powyżej. W przypadku darowizny wykonanej należy udowodnić, że doszło do rażącej niewdzięczności drugiego z małżonków. Natomiast przy darowiźnie niewykonanej należy udowodnić, że po stronie małżonka-darczyńcy doszło do znaczącego pogorszenia sytuacji materialnej i wykonanie darowizny nie jest możliwe.

Najczęściej, do odwołania darowizny między małżonkami dochodzi w trakcie lub po rozwodzie. Jest to element walki pomiędzy małżonkami, czy też próba wywarcia wpływu na drugiego z małżonków. 

Celem ustalenia możliwości odwołania darowizny, czy też skonsultowania treści umowy darowizny, zachęcamy do kontaktu z Kancelarią również za pośrednictwem formularza „porady prawne online”.