Unieważnienie testamentu – Adwokat Kunicka – Wrocław

Czas po śmierci osoby bliskiej jest ciężkim okresem dla każdej osoby z najbliższego otoczenia zmarłego. Zazwyczaj jeszcze więcej emocji powoduje załatwienie formalności związanych z dziedziczeniem. Kiedy odnajdywany i odczytywany jest testament zmarłego często pojawiają się głosy o wadliwości jego sporządzenia. Co zrobić w takiej sytuacji? Czy istnieje możliwość unieważnienia testamentu i jak to zrobić? O tym i o innych kwestiach związanych z unieważnieniem testamentu, dowiecie się Państwo z dzisiejszego wpisu na blogu naszej kancelarii. 

Najczęściej do sytuacji, w której rozważane jest unieważnienie testamentu dochodzi, kiedy po stronie spadkobierców występuje konflikt. Niejednokrotnie spór ten spowodowany jest wątpliwościami co do świadomości zmarłego, a także możliwości podejmowania przez niego decyzji w chwili, kiedy testament został sporządzony.

Wykazanie istnienia podstaw do unieważnienia testamentu jest bardzo skomplikowanym procesem. Wymaga dużego zaangażowania i specjalistycznej wiedzy, na przykład w celu oceny stanu świadomości zmarłego w chwili, kiedy ten sporządzał testament przed notariuszem. 

Jak wobec tego unieważnić testament? W pierwszej kolejności, kiedy mamy wątpliwości co do ważności testamentu, należy udać się do adwokata i zweryfikować, czy w danej sytuacji jesteśmy w stanie unieważnić testament. Adwokat udzieli fachowej rady, czy zachodzą przesłanki do unieważnienia testamentu, czy takich podstaw jednak nie ma. Dopiero w dalszym etapie należy wszcząć postępowanie sądowe, o czym będziemy pisać w dalszej części artykułu. 

Kiedy można unieważnić testament? 

Zgodnie z art. 945 §1 k.c. testament może zostać unieważniony, kiedy został sporządzony: 

• w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, 
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
• pod wpływem groźby. 

Cytowany przepis zawiera ogólne przesłanki. Szczegółowe omówienie znajduje się w dalszej części wpisu.  

Dodatkowo, należy również zwrócić uwagę, że w art. 949 k.c. wskazano, jakie elementy powinien zawierać testament własnoręczny, aby mógł stanowić podstawę nabycia spadku. Testament powinien być: 

• napisany w całości pismem ręcznym przez spadkodawcę, 
• podpisany przez spadkodawcę, 
• opatrzony przez spadkodawcę datą (chyba, że z treści testamentu można wywnioskować w jakiej dacie został sporządzony). 

W przypadku braku choćby jednego z powyższych elementów, możliwe jest unieważnienie testamentu własnoręcznego. 

Testament stworzony pod wpływem błędu 

Do unieważnienia testamentu może dojść w sytuacji, kiedy spadkodawca w chwili sporządzania testamentu pozostawał w błędzie. Co to tak naprawdę oznacza? Spadkodawca musi mieć wadliwe wyobrażenie o tym, jakich czynności dokonuje. Błąd ten może dotyczyć zarówno treści samego testamentu, jak również okoliczności, w jakich dochodzi do sporządzenia testamentu. Mowa tu w szczególności o sytuacji, w której spadkodawca nie rozumie co ma na celu sporządzenie testamentu. Ponadto, błąd może zaistnieć zarówno w przypadku mylnego postrzegania swoich działań przez samego testatora, jak również może być wywołany przez inne osoby (np. członek rodziny wprowadza spadkodawcę w błąd co do znaczenia testamentu i skutków jego sporządzenia). 

Istotne jest też to, aby omawiany błąd powodował zmianę treści testamentu spadkodawcy. Mówiąc inaczej, pod wpływem błędu musi dojść do zmiany decyzji spadkodawcy. Tylko taki błąd może prowadzić do unieważnienia testamentu. Jako przykład można podać sytuację, kiedy spadkodawca pod wpływem błędnej informacji o ciężkiej sytuacji majątkowej danej osoby, decyduje się na powołanie jej do dziedziczenia całości spadku, pomimo, że dotychczas chciał całość spadku przekazać np. swojemu dziecku. 

Testament stworzony nieświadomie bądź wbrew woli 

Jedną z najczęstszych przyczyn unieważnienia testamentu jest jego sporządzenie w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Spowodowane jest to tym, że zazwyczaj testament sporządzany jest przez osoby starsze lub dotknięte wieloma chorobami. Jeżeli więc w chwili, kiedy spadkodawca sporządza testament występują u niego zaburzenia psychiczne (np. spowodowane ukrytą chorobą, wysoką gorączką, niewłaściwą dawką lekarstw, brakiem wypoczynku) może dojść do unieważnienia testamentu. Co istotne, zaburzenia mogą mieć jedynie charakter przejściowy, w chwili sporządzania testamentu. 

W momencie, gdy żądamy unieważnienia testamentu na tej podstawie, konieczne staje się zasięgnięcie wiedzy specjalistycznej, aby należycie ocenić stan zdrowia spadkodawcy w chwili sporządzania testamentu. Dlatego, też w toku postępowania sąd powołuje biegłych, którzy mają obowiązek sporządzić opinię, w której wskażą stan zdrowia psychicznego spadkodawcy w chwili sporządzania testamentu. Wskażą również, czy autor testamentu miał możliwość swobodnego i świadomego podjęcia decyzji oraz wyrażenia swojej woli.

Wśród pozostałych przyczyn unieważnienia testamentu należy wskazać sytuacje, kiedy akt ostatniej woli został  sporządzony pod wpływem groźby tj. kiedy spadkodawca sporządza testament odmiennie od swojej rzeczywistej woli ze strachu. Strach ten powinien być spowodowany przez inną osobę, która swoim zachowaniem lub słowami deklaruje zaszkodzenie spadkodawcy (np. uderzenie, zniszczenie rzeczy), gdy spadkodawca sporządzi testament o innej treści, niż chce dana osoba. Innymi słowy ta osoba swoją groźbą wymusza na spadkodawcy sporządzenie testamentu o określonej treści. 

W przypadku groźby, nie musi ona być bezprawna, ani godzić w prawa spadkodawcy. Musi tylko wywołać stan obawy. Groźba może też odnosić się do innej osoby, nie musi być skierowana wyłącznie do spadkodawcy. Ma ona wywrzeć na spadkodawcy nacisk mający na celu zmianę treści testamentu.

Pozostałe przyczyny 

Testament jest nieważny również wtedy, kiedy został sporządzony wraz z inną osobą. Ustawodawca zabrania sporządzania testamentu wraz z żoną, czy inną osobą. Każdy powinien mieć swój osobisty i własny testament. W przypadku wspólnie sporządzonego testamentu, jest on nieważny z mocy prawa i nie może zostać stwierdzone nabycie spadku na jego podstawie. 

Nieważny z mocy prawa jest także testament, który został sporządzony bez wymaganej przez prawo spadkowe formy (czyli nie był napisany własnoręcznie, podpisany i opatrzony datą). Podobnie nieważny jest testament, który został sporządzony przez osobę nieposiadającą pełnej zdolności do czynności prawnych, tj. osobę małoletnią lub ubezwłasnowolnioną częściowo lub całkowicie. 

Jakie kroki należy podjąć, by unieważnić testament? 

Często klienci naszej Kancelarii pytają jak unieważnić testament własnoręczny lub notarialny? Co do zasady, droga do unieważnienia testamentu w każdym z tych przypadków jest podobna. 

Jeżeli już ustalimy z adwokatem, że istnieją podstawy do żądania unieważnienia sporządzonego testamentu, należy wszcząć postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, albo postępowanie o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. 

Każde z tych postępowań inicjowane jest na wniosek osoby zainteresowanej – mogą to być m.in. spadkobiercy ustawowi, spadkobiercy testamentowi, wierzyciele zmarłego. Następnie w postępowaniu tym należy wykazać, że w momencie sporządzenia testamentu zachodziła jedna z przesłanek unieważnienia testamentu opisanych w art. 945 §1 kodeksu cywilnego, o których szerzej pisaliśmy we wcześniejszej części dzisiejszego wpisu. 

W sytuacji, gdy dojdzie do wykazania podstaw do unieważnienia testamentu, to sąd wyda postanowienie kończące sprawę. W postanowieniu sąd orzeknie o unieważnieniu testamentu oraz stwierdzi nabycie spadku na podstawie ustawy. 

W wyjątkowych sytuacjach, można wszcząć powództwo o ustalenie nieważności testamentu. Jest to jednak bardziej skomplikowane postępowanie, które rozpoczyna się od sporządzenia oraz złożenie we właściwym sądzie pozwu. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 30 grudnia 1968 roku wskazał, że postępowanie powinno być tylko wyjątkiem, a regułą powinno być dochodzenie unieważnienia testamentu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. 

Termin na unieważnienie testamentu

Ustawodawca w art. 945 §2 kodeksu cywilnego określa termin unieważnienia testamentu. Wskazano tam, że każdy mający interes w unieważnieniu testamentu może żądać ustalenia jego nieważności w terminie 3 lat od dnia, kiedy dowiedział się o przyczynie nieważności. Wszczęcie postępowania o unieważnienie testamentu nie może nastąpić po upływie 10 lat od dnia otwarcia spadku, czyli od dnia śmierci spadkodawcy. Bardzo istotne jest unieważnienie testamentu w wyżej wskazanym terminie, ponieważ jest on nieprzywracalny. 

Dlatego też, kiedy tylko mamy przypuszczenia, co do możliwości unieważnienia testamentu, należy niezwłocznie skonsultować swoją sytuację prawną ze specjalistą. Pozwoli to należycie zadbać o nasze interesy, jak również wszcząć postępowanie o unieważnienie testamentu w terminie określonym przez przepisy prawa spadkowego. 

Zagadnienia związane z unieważnieniem testamentu są skomplikowane, dlatego też niezbędna jest indywidualna analiza każdej sytuacji. Zachęcamy do kontaktu z naszą Kancelarią za pośrednictwem formularza kontaktowego, szczegółowo zbadamy Państwa sytuację oraz wyjaśnimy możliwości podważenia ważności testamentu.