Postępowanie karne – Co warto o nim wiedzieć?

Z dzisiejszego artykułu dowiesz się przede wszystkim czym jest postępowanie karne, na czym polega prawo do obrony oraz w jaki sposób przebiega sprawa karna w sądzie. W artykule zamieszczone zostały również informacje o tym, w jaki sposób odwołać się od wyroku, od kary i od decyzji sędziego.

Na samym początku warto odpowiedzieć na pytanie od czego rozpoczyna się sprawa karna?

I tak, postępowanie karne może być wszczęte na dwa sposoby: 

• z urzędu – ma to miejsce, kiedy organy ścigania m.in. Policja, same uzyskają informacje o przestępstwie lub wykryją popełnienie przestępstwa w toku prowadzonych czynności (np. w sytuacji, kiedy Policja prowadząc rutynową kontrolę trzeźwości wykryje, że osoba prowadzi pojazd w stanie nietrzeźwości), 
• na skutek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa – jest to sytuacja, w której osoba na skutek powzięcia informacji o popełnieniu przestępstwa przez inną osobę, składa zawiadomienie na piśmie lub ustnie do protokołu na komisariacie Policji lub w prokuraturze (np. w sytuacji kiedy zawiadamiającemu o przestępstwie skradziono samochód  i sam zgłasza tą okoliczność na Policję). 

Jeżeli informacja o popełnieniu przestępstwa jest uzasadniona, wydawane jest postanowienie o wszczęciu śledztwa, bądź dochodzenia. W tym momencie rozpoczyna się pierwsza część postępowania karnego, tj. postępowanie przygotowawcze. Na tym etapie sprawę prowadzi prokurator lub inne organy ścigania. Co do zasady, etap postępowania przygotowawczego ma na celu zebranie materiałów dowodowych, które posłużą do udowodnienia popełnienia przestępstwa. Gdy zgromadzone dowody dostatecznie uzasadniają popełnienie przestępstwa, organy ścigania przystępują do postawienia zarzutu sprawcy. 

Pierwszy etap postępowania karnego może być zakończony: 

• wydaniem przez prokuratora postanowienia o umorzeniu postępowania (np. w sytuacji, kiedy nie wykryto sprawcy), 
• skierowaniem do sądu aktu oskarżenia (najczęściej stosowany sposób zakończenia postępowania przygotowawczego).

Wśród możliwych sposób zakończenia postępowania przygotowawczego należy wyróżnić również skierowanie do sądu wniosku:

• o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających (np. w sytuacji, kiedy sprawca dopuścił się przestępstwa będąc niepoczytalnym),

• o warunkowe umorzenie postępowania (możliwe jest do zastosowania wyłącznie w stosunku do osoby, która wcześniej nie była karana za przestępstwa umyślne),
• o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie kar uzgodnionych z oskarżonym (np. kiedy sprawca przyznaje się do winy, a wszelkie okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, są oczywiste dla organów ścigania).

Kolejnym etapem postępowania karnego jest postępowanie przed sądem pierwszej instancji, które zmierza do popierania postawionego zarzutu. Jego przebieg jest uzależniony jest od tego, w jaki sposób zostało zakończone postępowanie przygotowawcze. Dla przykładu, jeżeli postępowanie przygotowawcze zostanie zakończone skierowaniem aktu oskarżenia, wówczas sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, na koniec którego wydaje wyrok. 

Często zadajemy sobie pytanie, czy na tym etapie sprawy karnej potrzebna jest pomoc profesjonalnego pełnomocnika? Naszym zdaniem jak najbardziej. Pomoc niesiona przez obrońcę od najwcześniejszych faz postępowania karnego pozwala na prowadzenie skuteczniejszej obrony. Często o wiele łatwiej jest bronić oskarżonych w sądzie, jeżeli byli oni prawidłowo reprezentowani na etapie postępowania przygotowawczego. Szczególnie istotna jest pomoc adwokata przy czynności przedstawienia zarzutów podejrzanemu. Obrońca pomoże zrozumieć treść stawianego zarzutu, podjąć decyzję o przyznaniu lub nieprzyznaniu się do winy, jak również pomoże w ustaleniu treści wyjaśnień. Wszystkie ww. elementy będą kluczowe w późniejszym postępowaniu sądowym, o ile w ogóle do niego dojdzie. 

Komu przysługuje prawo do obrony? 

Prawo do obrony jest jednym z podstawowych praw człowieka, które wynika zarówno z kodeksu postępowania karnego, jak i z Konstytucji oraz aktów prawa międzynarodowego. 

Prawo do obrony można rozumieć zarówno jako prawo do korzystania z pomocy obrońcy, jak i prawo do podejmowania wszelkich czynności procesowych celem doprowadzenia do uniewinnienia lub najniższego wyroku. Co istotne, podstawową zasadą prawa do obrony jest brak konieczności dostarczania dowodów na swoją winę. Dzięki tej zasadzie, oskarżony i podejrzany mogą m.in. odmówić składania wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania. 

Prawo do obrony przysługuje zarówno podejrzanemu jak i oskarżonemu na każdym etapie sprawy karnej. Oznacza to, że osoba może ustanowić swojego obrońcę m.in. w chwili zatrzymania, jeszcze przed postawieniem zarzutów. 

Jakie jest zadanie obrony w postępowaniu karnym? 

Podstawowym zadaniem obrony w sprawie karnej jest działanie na korzyść osoby reprezentowanej. Oznacza to, że obrońca na każdym z etapów postępowania karnego będzie działał w taki sposób, aby osiągnąć jak najlepszy rezultat dla swojego klienta. Oczywiście, wszelkie działania będą odbywały się w granicach dozwolonych prawem. 

Obrona klienta realizowana jest m.in. poprzez zgłaszanie wniosków dowodowych, których celem będzie wykazanie, że nie doszło do popełnienia przestępstwa. Obrońca towarzyszy oskarżonemu na każdym z etapów postępowania karnego. Pomaga oskarżonemu wykorzystać wszelkie możliwości prawne, aby uzyskać wyrok uniewinniający lub inny najkorzystniejszy dla klienta. 

Cele postępowania karnego 

Podstawowym celem postępowania karnego jest wykrycie przestępstwa oraz ukaranie osoby winnej jego popełnienia. Ale co to tak naprawdę oznacza dla uczestnika sprawy karnej? Wedle ustawodawcy, organy ścigania powinny dążyć do tego, aby należycie wyjaśnić i ustalić przebieg wydarzeń danej sprawy. Następnie służby powinny ustalić osobę winną popełnienia przestępstwa, jak również dążyć do zebrania dowodów pozwalających na skierowanie sprawy karnej do sądu. W sądzie, wedle celów postępowania karnego, powinien zapaść słuszny i sprawiedliwy wyrok skazujący wyłącznie osoby winne popełnienia przestępstwa.

Zaznaczyć należy, że na każdym z etapów sprawy karnej, wymiar sprawiedliwości powinien mieć na uwadze również prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przestępstwem, czyli jego dobro, które zostało naruszone przez czyn zabroniony. Pokrzywdzony powinien z kolei otrzymać rekompensatę za wyrządzoną szkodę lub krzywdę, jaka została mu wyrządzona. 

Jednym z celów postępowania karnego jest to, aby zakończenie każdej sprawy karnej odbyło się w rozsądnym terminie.. Dlatego też służby, jak i sądy powinny działać w postępowaniach karnych wnikliwie oraz bez opóźnień. 

Odwołanie od postanowień postępowania karnego 

Wielokrotnie strony postępowania karnego mają wątpliwości, kiedy przysługuje im odwołanie od decyzji sądu? Odpowiedź na te pytanie można znaleźć m.in. w art. 459 kodeksu postępowania karnego. Komentowany przepis informuje, w jakich przypadkach można wnieść zażalenie, czyli odwołanie od decyzji sądu. Zażalenie przysługuje na:

–  decyzje sądu, które zamykają drogę do wydania wyroku (są to postanowienia kończące postępowanie karne, tak jak m.in. postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania karnego, postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego),

– decyzje sądu co do stosowania środka zabezpieczającego (są to postanowienia wydawane w przypadku stwierdzenia niepoczytalności sprawcy czynu, m.in. postanowienie o umorzeniu postępowania i umieszczeniu podejrzanego w szpitalu psychiatrycznym),

– inne postanowienia, kiedy ustawa wprost wskazuje, że na te decyzje sądu przysługuje odwołanie (m.in. na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, postanowienie o zatrzymaniu, postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym itp.).

Odwołanie na ww. decyzje sądu wnosi się pisemnie, w terminie 7 dni od daty ogłoszenie postanowienia. W przypadku gdy postanowienie zostało stronie doręczone, 7 – dniowy termin na odwołanie od  decyzji sądu, biegnie od dnia doręczenia postanowienia. 

Kolejnym rodzajem odwołania od decyzji sądu jest apelacja. Przysługuje ona każdej ze stron od wyroku sądu I instancji. Termin na złożenie apelacji wynosi 14 dni i biegnie on od dnia otrzymania wyroku wraz z uzasadnieniem. Na skutek apelacji, sąd odwoławczy ocenia, czy wydany wyrok jest prawidłowy. 

Sprawa karna w sądzie pierwszej instancji 

Jak przebiega sprawa karna? Tak więc, sprawa karna w sądzie rozpoczyna się wywołaniem sprawy. Następnie sędzia sprawdza, czy wszyscy wezwani na rozprawę stawili się w sądzie. W sprawie karnej wezwani na rozprawę mogą być m.in. świadkowie, pokrzywdzeni, oskarżeni czy biegli. 

Sam przewód sądowy (czyli rozpoczęcie prac nad sprawą karną) rozpoczyna się od przytoczenia zarzutów zawartych w akcie oskarżenia. Innymi słowy, jest to wskazanie, o dokonanie jakich czynów oskarża się osobę zasiadającą na ławie oskarżonych. 

Następnie sprawa karna prowadzona jest przez sąd, który w toku postępowania przeprowadza wszelkie dowody, które mogą być istotne dla rozpoznania sprawy karnej. Często klienci pytają, co może być dowodem w postępowaniu karnym? Na postawione pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, wszystko zależy od rodzaju sprawy oraz zarzutów ciążących na oskarżonym. Z pewnością jako przykład dowodów można wskazać zeznania świadków, opinie biegłych czy dowody z dokumentów (m.in. różne zaświadczenia, dokumentacja medyczna, faktury). Warto dodać, że oskarżony może wnioskować o przeprowadzenie dowodu przydatnego do obrony jego praw na każdym etapie postępowania karnego. Natomiast moment zgłoszenia wniosku dowodowego często jest zależy od przybranej taktyki procesowej. 

Postępowanie karne przed sądem pierwszej instancji kończy się wydaniem wyroku lub postanowienia o umorzeniu postępowania. Wyrok zawiera m.in. stwierdzenie, że sąd uznaje oskarżonego za winnego tego, że dokonał danego przestępstwa lub wskazanie, że sąd uniewinnia oskarżonego od zarzucanych czynów. Uznając oskarżonego za winnego, sąd określa również rodzaj kary oraz wymiar kary. Ponadto gdy w sprawie występował pokrzywdzony, sąd może także orzec odszkodowanie. 

Sprawa karna w sądzie odwoławczym

Postępowanie karne przed sądem odwoławczym rozpoczyna złożenie odwołania od wyroku, inaczej zwanego apelacją. Apelację składa się do sądu odwoławczego za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. Oznacza to, że odwołanie od wyroku składamy do sądu, przed którym toczyło się postępowanie w sprawie, a dopiero ten sąd przekazuje apelację do właściwego sądu odwoławczego. Wcześniej, sąd ten weryfikuje, czy wszystkie wymagania formalne zostały spełnione.

Odwołanie od wyroku może być skierowane przeciwko całości wyroku, kiedy oskarżony kwestionuje swoją winę w popełnieniu przestępstwa. Oskarżony może również skierować odwołanie tylko co do wymierzonej kary. Wtedy oznacza to, że oskarżony nie kwestionuje swojej winy, jednak nie zgadza się on z wymiarem kary, jaki został na niego nałożony. 

Zarówno odwołanie od całego wyroku, jak i odwołanie od kary rozpatrywane jest przez sąd odwoławczy na rozprawie. Na rozprawie mogą być obecne strony, które mają prawo złożyć wniosek o uzupełnienie przewodu sądowego, jak również wypowiedzieć swoje ostateczne stanowisko w sprawie. Rozprawa kończy się wydaniem orzeczenia, które staje się prawomocne w dniu jego ogłoszenia. 

Polski system prawa karnego przewiduje również możliwość wniesienia kasacji od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego. Kasacja musi być sporządzona przez profesjonalistę, tj. adwokata lub radcę prawnego, a rozpoznaje ją Sąd Najwyższy. Warto dodać, że kasacja jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym i może być złożona jedynie w sytuacjach wyjątkowych (np: gdy doszło do rażącego naruszenia naruszenia prawa, które mogło mieć istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia). 

Jeżeli potrzebują Państwo reprezentacji w sprawie karnej lub dalszej porady w zakresie postępowania karnego, zachęcamy do kontaktu z Kancelarią również za pośrednictwem formularza „porady prawne online”.