Wykonywanie władzy rodzicielskiej w świetle prawa rodzinnego

Wykonywanie władzy rodzicielskiej to nie tylko przywilej, ale również obowiązek, dlatego też warto znać podstawowe zagadnienia związana z opieką nad dzieckiem. Dzisiejszy artykuł kompleksowo przedstawi, w jaki sposób prawo rodzinne definiuje władzę rodzicielską,  czym różni się ograniczenie władzy rodzicielskiej od pozbawienia władzy rodzicielskiej, kiedy możemy złożyć wniosek o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej oraz jakie konsekwencje niosą za sobą rozstrzygnięcia odnoszące się do władzy rodzicielskiej. Odpowiemy również na pytanie, dlaczego warto skorzystać z pomocy adwokata od prawa rodzinnego w trakcie postępowania, którego przedmiotem jest władza rodzicielska. 

Prawo rodzinne stanowi, że wykonywanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem jest prawem i obowiązkiem każdego z rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska. Co do zasady, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. W praktyce oznacza to, że rodzice powinni ze sobą współpracować w kwestiach istotnych dla dziecka, oraz że każdy z rodziców jest uprawniony do podejmowania decyzji dotyczących małoletniego. Jeżeli jednak niemożliwe jest, aby doszli oni do porozumienia, sąd opiekuńczy może rozstrzygnąć o istotnych sprawach dziecka np.: wydać zgodę na sprzedaż nieruchomości należącej do dziecka. 

Wyjątkiem jest sytuacja, w której jedno z rodziców nie żyje lub nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych. Wtedy władza rodzicielska przysługuje drugiemu z nich. Podobnie jest w sytuacji, kiedy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo kiedy władza rodzicielska jednego z nich została zawieszona. 

W postępowaniach dotyczących władzy rodzicielskiej najważniejsze jest dobro dziecka. To nim powinni kierować się rodzice w wychowaniu małoletniego, jak również nim powinien kierować się sąd, jeżeli jest zmuszony ingerować w sposób wykonywania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem.

 Czym jest wykonywanie władzy rodzicielskiej? 

Na samym początku trzeba wskazać, że dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, od czasu narodzin, aż do osiągnięcia pełnoletności. Każdy z rodziców posiadający władzę rodzicielską nad dzieckiem posiada prawa i obowiązki z tym związane, które powinien sumiennie wykonywać. 

Wykonując władzę rodzicielską, rodzice zobowiązani są m.in. do sprawowania opieki nad dzieckiem oraz jego majątkiem, jak również do jego wychowywania. Często pojawia się jednak pytanie, w jaki sposób należy sprawować opiekę nad dzieckiem? Ustawodawca w art. 96 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dosyć ogólnikowo wskazał, że rodzice są zobowiązani do troski o rozwój fizyczny i duchowy swoich dzieci. Warto zaznaczyć, że przy wychowywaniu małoletniego należy się kierować zasadą poszanowania godności i praw dziecka. Co to jednak oznacza? Ustawodawca wskazał, że rodzic powinien szanować zdanie dziecka, pozostawiać mu przestrzeń do swobody myślenia, sumienia oraz wyznania. Każdy z rodziców powinien również wykorzystywać uzdolnienia i talenty małoletniego, przy jego przygotowaniu do życia w społeczeństwie. 

Tak naprawdę, każde z dzieci wymaga innego traktowania. Jednak uogólniając, wskazać należy, że wykonywanie władzy rodzicielskiej polega na zapewnieniu dziecku odpowiedniego bytu na każdym etapie jego życia. Przykładowo poprzez dostarczanie środków utrzymania, czy też zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych. 

Zasygnalizować należy, że wykonywanie władzy rodzicielskiej może zostać ograniczone, w sytuacji dopuszczania się przez rodzica uchybień w jej wykonywaniu. W bardziej drastycznych przypadkach, rodzice może także utracić całkowicie władzę rodzicielską. 

Kto może wystąpić z wnioskiem o ograniczenie władzy rodzicielskiej? 

Postępowanie o ograniczenie władzy rodzicielskiej może zostać wszczęte na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest złożenie wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców lub zainicjowanie postępowania zmierzającego do ograniczenia władzy wobec obojga z rodziców. 

Wniosek taki może zostać złożony przez:

• rodzica dziecka, 
• każdą osobę, która posiada wiedzę o tym, że wobec dziecka władza rodzicielska sprawowana jest nieprawidłowo – mogą to być na przykład placówki opiekuńcze (MOPS, GOPS), placówki oświatowe (przedszkole lub szkoła) lub organizacje sprawujące opiekę nad dzieckiem (fundacje, stowarzyszenia). 

Postępowanie o ograniczenie władzy rodzicielskiej może zostać wszczęte również przez sąd z urzędu. Kiedy sąd otrzymuje informacje np. z innego wydziału sądu o stosowaniu przez jednego z rodziców wobec małoletniego przemocy fizycznej bądź psychicznej, zaniedbywaniu dziecka, braku wypełniania obowiązków wychowania dziecka przez jednego rodzica, to może wszcząć z urzędu postępowanie o ograniczenie władzy rodzicielskiej przeciwko temu rodzicowi. Podkreślić należy, że brak jest zamkniętego katalogu przyczyn, które stanowią o wszczęciu takiego postępowania z urzędu. Najprościej mówiąc, sąd rodzinny zobowiązany jest do ingerencji w sprawowanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem w każdej sytuacji, kiedy tylko otrzyma informacje, że jeden lub obydwoje rodziców niewłaściwie wykonują władzę rodzicielską nad dzieckiem. 

 Jak złożyć wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej? 

Wedle prawa rodzinnego, wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania dziecka. Sam wniosek dzieli się na dwie części: określenie żądania (czyli czego domaga się wnioskodawca) oraz uzasadnienie. 

Istotne jest, aby do wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej dołączyć odpis aktu urodzenia dziecka, którego dotyczy postępowanie. Służy to wykazaniu pochodzenia dziecka oraz ustaleniu danych rodziców. Podobnie (jeżeli rodzice pozostają w związku małżeńskim) należy również dołączyć odpis aktu małżeństwa. Warto zaznaczyć, że wniosek taki podlega opłacie w kwocie 100 złotych, wobec czego do wniosku należy dołączyć dowód uiszczenia takiej opłaty lub znak opłaty sądowej. 

W piśmie należy oznaczyć sąd, do którego kierujemy wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej oraz datę i miejscowość sporządzenia wniosku. Następnie należy wskazać dane (imię, nazwisko, PESEL, adres zamieszkania, telefon kontaktowy oraz adres e-mail) wnioskodawcy, czyli osoby zgłaszającej wniosek. Kolejno należy oznaczyć uczestników postępowania – drugiego z rodziców oraz dziecko. 

Wskazujemy także nasze żądanie, czyli ograniczenie władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców, które już na tym etapie warto skonkretyzować, czyli dokładnie wskazać, jakie czynności w stosunku do dziecka może podejmować rodzic. Jako przykład można wskazać m.in.: współdecydowanie o zmianie miejsca zamieszkania  dziecka, o wyjeździe dziecka poza granice kraju powyżej 2 tygodni, współdecydowanie o wyborze szkoły dziecka, współdecydowanie o leczeniu dziecka itd. Sprecyzowanie wniosku pozwoli uniknąć w przyszłości sporów co do tego, jakie prawa przysługują rodzicowi, któremu władza rodzicielska została ograniczona. 

W kolei w żądaniu należy wskazać jakie dowody powołujemy na potwierdzenie swoich twierdzeń – przykładowo dowody z dokumentów, zdjęć, filmów, zeznań świadków. 

Następnie należy przejść do sporządzenia uzasadnienia. W tej części wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej precyzujemy, co leży u podstaw naszego żądania. Innymi słowy, to tutaj wskazujemy wszystkie naruszenia w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, jakich dopuszcza się rodzic, któremu władza rodzicielska ma zostać ograniczona. Wskazujemy tam również dowody, które mają świadczyć o tym, że rodzic dopuszcza się wobec małoletniego takich nadużyć władzy rodzicielskiej, które uzasadniają ograniczenie jego władzy nad dzieckiem. 

Każda ze spraw z zakresu prawa rodzinnego niesie za sobą szereg emocji, które niejednokrotnie zaburzają właściwe spojrzenie na sprawę oraz realną ocenę możliwości. W takich sytuacjach często rodzic traci z pola widzenia dobro  dziecka, które przecież powinno być najważniejsze. Dlatego też przed złożeniem wniosku warto skonsultować jego treść z adwokatem od prawa rodzinnego, który należycie uzasadni wniosek i użyje odpowiednich argumentów przed sądem, jak również pomoże zebrać i wskazać dowody potwierdzające twierdzenia Klienta. 

Warto dodać, że w orzeczeniu kończącym postępowanie o ograniczenie władzy rodzicielskiej często jest dosyć lakonicznie wskazane, że sąd ogranicza władzę rodzicielską do „ogólnego wglądu w wychowanie dziecka” lub do „współdecydowania o istotnych sprawach dziecka”. Nasuwa się pytanie, co takie ogólniki znaczą? W tym momencie warto sięgnąć po pomoc adwokata specjalizującego się w prawie rodzinnym, który wystąpi do sądu o wydanie wykładni wydanego postanowienia. Pozwala to na precyzyjne ustalenie zakresu, w jakim rodzic może  ingerować w sprawowanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. 

 Jak uzasadnić wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej?

Uzasadniając wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej, warto wskazać wszelkie nadużycia, jakich w naszej ocenie dopuścił się drugi z rodziców. Wszelkie te okoliczności będzie musiał wziąć pod uwagę sąd, rozpatrując nasz wniosek. 

Przede wszystkim należy wykazać, jakie zachowania rodzica stanowią zagrożenie dla dziecka. Wśród przykładów takich zachowań można wskazać: 

• brak zainteresowania losem dziecka, 
• zaniedbywanie rozwoju dziecka (zarówno jego talentów, jak i rozwoju naukowego),
• pozostawienie dziecka po opieką drugiego rodzica i długotrwałe opuszczenie dziecka, 
• stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej wobec dziecka, 
• zaniedbywanie obowiązków w wychowaniu dziecka. 

Są to oczywiście wyłącznie przykłady, jakie spotyka się w orzecznictwie sądów dotyczących spraw z zakresu władzy rodzicielskiej. W każdej rodzinie okoliczności uzasadniające ograniczenie władzy rodzicielskiej mogą być inne. 

Czym jest pozbawienie władzy rodzicielskiej? 

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest o wiele dalej idącym środkiem oddziaływania na rodziców, którzy niewłaściwie postępują wobec swoich dzieci. Ustawodawca w artykule 111 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazał, że rodzic może zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej, kiedy: 

• władza rodzicielska nie może być wykonywana wskutek trwałej przeszkody (np. przewlekła choroba uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej, długoletnia kara pozbawienia wolności wykonywana przez jednego z rodziców),
• rodzic nadużywa władzy rodzicielskiej (np. stała agresja fizyczna lub słowna stosowana przez rodzica wobec dziecka, ciągłe zakłócanie jego spokoju, ciągłe wykorzystywanie dziecka do prac dla niego nieprzeznaczonych),
• rodzic w sposób rażący zaniedbuje swoje obowiązki względem dziecka (np. złośliwe uchylanie się od płacenia alimentów, brak kontaktu z dzieckiem, nieinteresowanie się jego losem).  

W praktyce pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej nad dzieckiem sprawia, że rodzic ten nie może sprawować opieki nad małoletnim, decydować o jego losie, zarządzać jego majątkiem oraz wychowywać dziecka. Takie rozstrzygnięcie pozbawia rodzica możliwości współdecydowania o jego przyszłości. Nawet i w takiej sytuacji rodzic musi płacić na dziecko alimenty, podobnie jak w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej. Rodzic może także w dalszym ciągu utrzymywać z dzieckiem kontakty. 

Oczywiście pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest środkiem ostatecznym i nieodwracalnym. Prawo rodzinne wskazuje, że jeżeli ustaną przyczyny, które leżały u podstaw pozbawienia władzy rodzicielskiej, rodzic może starać się o przywrócenie praw do sprawowania opieki nad małoletnim.

Nadużywanie władzy rodzicielskiej i zaniedbywanie obowiązku rodzicielskiego 

Jak już wyżej wskazano, zarówno nadużywanie władzy rodzicielskiej, jak i zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich są zjawiskami negatywnymi i co najważniejsze niezgodnymi z dobrem dziecka. Prawo rodzinne ma przede wszystkim chronić małoletniego, a więc w przypadku stosowania takich praktyk przez rodzica, możliwe jest nawet całkowite pozbawienie władzy rodzicielskiej.

Zjawisko ma miejsce, kiedy rodzic, sprawując władzę rodzicielską nad małoletnim, nadmiernie i w sposób powtarzający się wykorzystuje przysługujące mu uprawnienia. Podobnie jest w przypadku zaniedbywania obowiązków rodzicielskich względem dziecka. O zachowaniu takim możemy mówić, kiedy rodzic w sposób ciągły nie wykonuje swoich podstawowych obowiązków. Nie jest to incydentalne zachowanie, a stały stosunek do małoletniego. W takim przypadku mamy do czynienia z zaniechaniami jednego z rodziców, skutkujące brakiem zainteresowania dzieckiem. 

W przypadku zarzucenia rodzicowi nadużywania władzy rodzicielskiej lub zaniedbywania obowiązków rodzicielskich warto skonsultować swoją sytuację z adwokatem od prawa rodzinnego. Podpowie on, w jaki sposób działać, aby naprawić stosunki z dzieckiem, jak również jakie działania w tej sytuacji przewiduje prawo rodzinne. 

Jak złożyć wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej? 

Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej powinien zawierać takie same elementy, jak wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej, z tą różnicą, że w tym wniosku należy:

• zawrzeć informację, czy wobec rodzica dotychczas stosowano ograniczenie władzy rodzicielskich, 
• zmodyfikować żądanie poprzez wskazanie całkowitego pozbawienia władzy rodzicielskiej wobec danego rodzica, 
• w uzasadnieniu wskazać z jedną z wyżej wskazanych przesłanek pozbawienia władzy rodzicielskiej. 

Warto odpowiedzieć sobie także na pytanie, co powinno znajdować się w uzasadnieniu takiego wniosku? Przede wszystkim, uzasadnienie powinno zawierać opis wszystkich negatywnych sytuacji, do jakich doszło przy udziale dziecka oraz rodzica, któremu władza rodzicielska ma zostać odebrana. Należy dokładnie opisać przebieg każdego zdarzenia, aby sąd miał pełną  wiedzę o tym, jakich niewłaściwych zachowań wobec małoletniego dopuszcza się rodzic. Dodatkowo, w uzasadnieniu należy podeprzeć się dowodami, które świadczą o postępowaniu rodzica. Pojawia się jednak pytanie czym mogą być takie dowody? Przede wszystkim mogą to być zeznania świadków, którzy widzieli zdarzenia. Ponadto, mogą to być filmy lub zdjęcia ukazujące zachowania rodzica względem dziecka. Każda sprawa jest jednak inna, a więc kształt uzasadnienia oraz powoływane dowody będą się od siebie różnić. Najważniejszym jest jednak, aby wykazać wszelkie zachowania rodzica, jakie godziły w dobro dziecka.

Prawo rodzinne jest skomplikowaną materią, która wymaga nie tylko znajomości przepisów prawa, ale także odpowiedniego przeszkolenia psychologicznego. Nasze doświadczenie w prowadzeniu spraw z zakresu władzy rodzicielskiej pozwala na prawidłową ocenę sytuacji danej rodziny, jak i wskazanie każdemu z rodziców, czy wobec drugiego należy wystąpić z wnioskiem o ograniczenie, czy pozbawienie władzy rodzicielskiej. Ponadto, fundamentalną zasadą, którą powinien kierować się każdy adwokat, zajmujący się prawem rodzinnym jest dobro dziecka. Nasza Kancelaria podczas świadczenia usług z zakresu wykonywania władzy rodzicielskiej kieruje się właśnie tą zasadą, dbając przede wszystkim o interes dzieci objętych postępowaniem. 

Warto wspomnieć również, że nie zawsze sprawa z zakresu prawa rodzinnego musi mieć swój finał w sądzie. Rodzice powinni przede wszystkim dążyć do osiągnięcia porozumienia, co do sposobu sprawowania opieki nad dzieckiem. Wszczęcie postępowania sądowego powinno być ostatecznością. Niejednokrotnie nasza Kancelaria pomagała rodzicom wypracować porozumienie poprzez prowadzenie negocjacji, jak również poprzez skierowanie rodziców do mediacji pozasądowych. Wielokrotnie udział profesjonalnego mediatora pozwalał na wypracowanie wspólnego stanowiska co do potrzeb dziecka. Nasze doświadczenie wskazuje, że mediacje pozwalają na szybsze oraz efektywniejsze zakończenie sporu na tle wykonywania władzy rodzicielskiej, co też rekomendujemy naszym Klientom. 

Zagadnienia związane z ochroną dzieci, zwłaszcza w zakresie sprawowania nad nimi władzy rodzicielskiej, często wymagają głębszej analizy oraz uzyskania fachowej pomocy. Wobec więc powyższego, zachęcamy do kontaktu z Kancelarią za pośrednictwem naszego formularza kontaktowego.