Zniesienie współwłasności – jak to wygląda od strony prawnej?

Zniesienie współwłasności oraz podział majątku to jedne z najtrudniejszych spraw z zakresu prawa cywilnego z jakimi spotyka się adwokat. Poniższy artykuł przedstawia podstawowe zagadnienia związane z podziałem rzeczy wspólnej, jak również wskazuje na przykładowe sytuacje, w których warto sięgnąć po pomoc adwokata specjalizującego się w prawie cywilnym. 

Na samym początku należy sobie odpowiedzieć na pytanie, czym właściwie jest współwłasność? Wedle ustawodawcy jest to sytuacja, w której własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie więcej niż jednej osobie. Mówiąc inaczej współwłasność oznacza, że jakaś rzecz, np. samochód, należy do dwóch lub więcej osób. 

Wyróżniamy dwa rodzaje współwłasności – ułamkowa oraz łączna. O ile pojęcie współwłasności ułamkowej nie jest skomplikowane, bo oznacza, że każdy ze współwłaścicieli ma określony udział we własności rzeczy – np. każdy ze współwłaścicieli samochodu posiada udział w wysokości ½ całości pojazdu, o tyle w przypadku współwłasności łącznej, brak jest jednoznacznej definicji. Współwłasność łączna oznacza, że nabyte rzeczy są wspólne dla wszystkich osób, a wysokość udziałów w tej rzeczy nie jest ściśle określona. Przykładem współwłasności ułamkowej jest małżeńska wspólność majątkowa, czy też stosunek między wspólnikami spółki cywilnej. 

Zniesienie współwłasności polega na zakończeniu stosunku prawnego jaki dotychczas łączył współwłaścicieli. Współwłaściciele tracą także prawo jakie dotychczas mieli do danej rzeczy. Kończą się również  spory jakie istniały na tle np. zarządu lub ponoszenia kosztów utrzymania rzeczy wspólnej, a każda ze stron dowolnie dysponuje przyznaną jej częścią rzeczy lub pieniędzmi uzyskanymi z tytułu spłaty współwłaściciela.  

Różnice między zniesieniem współwłasności a podziałem majątku

Podział majątku jest postępowaniem, które można wszcząć po ustaniu wspólności majątkowej m.in. w sytuacji ustania małżeńskiej wspólności majątkowej (poprzez rozwód, separację bądź zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej, potocznie zwanej intercyzą) oraz rozwiązania spółki cywilnej. 

W postępowaniu tym dzieli się cały majątek zgromadzony przez małżonków lub wspólników spółki cywilnej. Sąd powinien ustalić wszelkie aktywa jakie wchodzą w skład majątku wspólnego i dokonać ich podziału zgodnie z przysługującym udziałem każdego uczestnika postępowania o podział majątku. 

Odmiennie jest w przypadku spraw o zniesienie współwłasności. Współwłaściciele mogą mieć kilka różnych rzeczy, bądź nieruchomości wspólnych, a postępowaniem objąć tylko jedną rzecz lub nieruchomość. Od woli współwłaścicieli zależy, co do czego będą znosić współwłasność. Jest to generalna i podstawowa różnica pomiędzy podziałem majątku a zniesieniem współwłasności.

Czego może dotyczyć zniesienie współwłasności? 

Sprawy o zniesienie współwłasności najczęściej dotyczą nieruchomości. Są to zarówno nieruchomości gruntowe (np. pola uprawne, działki), nieruchomości zabudowane (np. domy, magazyny, hale), jak również nieruchomości lokalowe (np. lokale usługowe lub mieszkania). W wielu przypadkach osoby będące współwłaścicielami danej nieruchomości przestają być zgodne przykładowo co do sposobu jej wykorzystywania, czy też sprawowania nad nią zarządu. Często sytuacje konfliktowe pogłębiają się, doprowadzając do tak znacznego konfliktu, że konieczne staje się sądowe rozstrzygnięcie o zniesieniu współwłasności nieruchomości.

Kolejną kategorią spraw, co do której regularnie prowadzone są sprawy o zniesienie współwłasności są postępowania dotyczące rzeczy ruchomych. Najczęściej przedmiotem tych postępowań są między innymi samochody, maszyny produkcyjne i sprzęt elektroniczny. 

Jak się przygotować do sprawy o zniesienie współwłasności? 

Przed wszczęciem postępowania, czyli przed złożeniem wniosku o zniesienie współwłasności, należy zgromadzić wszelkie dokumenty, które będą pozwalały zidentyfikować rzecz, określić współwłaścicieli oraz ich udziały. Dokumenty takie to przede wszystkim umowa zakupu danej rzeczy, bądź nieruchomości. W przypadku nieruchomości może to być np. odpis lub wyciąg z księgi wieczystej. Natomiast w przypadku pojazdu może to być dowód rejestracyjny z ujawnionymi wszystkimi współwłaścicielami samochodu. Do czego są tak naprawdę potrzebne dokumenty? Służą one przede wszystkim do ustalenia wszystkich współwłaścicieli, jak również wysokości ich udziałów. Pozwalają również na dokładne określenie informacji o rzeczy, bądź nieruchomości, które będą niezbędne dla wydania postanowienia w sprawie zniesienia współwłasności. 

W toku postępowania sądowego należy przygotować się również do tego, że sąd będzie nakłaniał współwłaścicieli do ugodowego zakończenia postępowania, tj. sąd będzie namawiał uczestników, aby porozumieli się między sobą w zakresie sposobu zniesienia współwłasności. 

Trzeba mieć na uwadze, że sprawa o zniesienie współwłasności może trwać o wiele dłużej, niż inne postępowania. Zwłaszcza, jeżeli dotyczy kilku rzeczy lub kilku nieruchomości, albo jest wielu współwłaścicieli, których interesy są sprzeczne. O wiele trudniej jest wtedy ustalić wartość każdego przedmiotu, jak również określić udział we własności każdej osoby. 

Należy również wspomnieć, że istnieje możliwość zniesienia współwłasności u notariusza. W takiej sytuacji, współwłaściciele muszą być zgodni co do wszystkich elementów umowy o zniesienie współwłasności – tj. co do przedmiotu współwłasności, jego wartości, wysokości udziałów oraz sposobu podziału rzeczy wspólnej. 

Przed wizytą u notariusza warto skonsultować swoją sprawę z adwokatem specjalizującym się w prawie cywilnym. Doradzi on, czy umowa o zniesienie współwłasności jest dla nas korzystna oraz czy uwzględniono wszelkie istotne kwestie dla podziału rzeczy wspólnej. 

Przebieg sprawy o zniesienie współwłasności 

Sprawa o zniesienie współwłasności wszczynana jest na wniosek, który należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym dla położenia rzeczy, co do której chcemy dokonać zniesienia współwłasności. Oznacz to, że jeżeli postępowanie dotyczy np. nieruchomości położonej w Jeleniej Górze, to właściwy dla rozpoznania sprawy o zniesienie współwłasności będzie Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze. 

Sam wniosek powinien zawierać przede wszystkim określenie rzeczy, której postępowanie ma dotyczyć oraz przedstawiać dowody własności tej rzeczy. Wnioskodawca powinien również oznaczyć wartości poszczególnych rzeczy podlegających podziałowi. 

Istotnym punktem wniosku o zniesienie współwłasności jest także propozycja podziału rzeczy. Oznacza to, że autor wniosku powinien zaproponować co i komu zostanie przyznane, jak również zaproponować ewentualne dopłaty lub spłaty dla poszczególnych współwłaścicieli. 

Warto dodać, że ustawodawca przewidział trzy sposoby zniesienia współwłasności: 

1. podział w naturze, który polega na podzieleniu rzecz lub nieruchomości na części odpowiadające udziałom i  przyznanie poszczególnych części każdemu ze współwłaścicieli,
2. podział z wyrównaniem udziałów przez spłaty – stosowany, kiedy rzeczy nie da się podzielić w naturze. Rzecz jest przyznawana jednemu ze współwłaścicieli wraz z obowiązkiem spłaty innych współwłaścicieli (np. w sytuacji, w której sprawa o zniesienie współwłasności dotyczy samochodu wartego 20.000 złotych, a udział każdego z dwóch współwłaścicieli jest równy, samochód można przyznać na własność jednej osobie, wraz z orzeczeniem obowiązku zapłaty drugiej osobie kwoty 10.000 złotych, zgodnie z przysługującym jej udziałem w wysokości ½ ),
3. podział z zastosowaniem dopłat – jest to sytuacja, w której rzeczy nie da się podzielić na części odpowiadające udziałom współwłaścicieli. Oznacza to, że współwłaściciel, który otrzymał część przekraczającą swój udział, wyrównuje udział innego współwłaściciela poprzez dopłatę finansową,
4. podział przez sprzedaż rzeczy należącej do współwłaścicieli – ma miejsce gdy żadna z osób nie jest zainteresowana nabyciem rzeczy. Po sprzedaży danej rzeczy, odliczeniu kosztów wygenerowanych przez sprzedaż, kwota zostanie podzielona między współwłaścicieli zgodnie z ich udziałem. 

Postępowanie w zakresie zniesienia współwłasności prowadzone jest w trybie postępowania nieprocesowego. Uczestnikami postępowania powinni być wszyscy współwłaściciele danej rzeczy. W trakcie postępowania sąd ustala krąg współwłaścicieli, jak również wysokość ich udziału w rzeczy wspólnej. Następnie sąd ustala, czy możliwy jest podział rzeczy w naturze, czy też rzecz należy przyznać jednemu lub kilku współwłaścicielom z obowiązkiem spłaty udziału należącego do pozostałych współwłaścicieli. 

W sprawach o zniesienie współwłasności najczęściej zachodzi problem z określeniem wartości rzeczy, której postępowanie dotyczy. W przypadku braku porozumienia właścicieli co do wartości rzeczy, sąd dopuści dowód z opinii biegłego rzeczoznawcy, który będzie miał za zadania dokonać szczegółowej wyceny jej wartości. 

Po ustaleniu wskazywanych kwestii, sąd wyda postanowienie kończące postępowanie w sprawie o zniesienie współwłasności, w którym określi sposób podziału rzeczy, jak również może zobowiązać właścicieli do stosownych dopłat oraz spłat. 

W przypadku, gdy któryś z uczestników nie zgadza się z zapadłym rozstrzygnięciem, w ciągu 7 dni od dnia wydania postanowienia może zażądać sporządzenia i doręczenia uzasadnienia postanowienia. Od dnia doręczenia postanowienia wraz z uzasadnieniem, uczestnik będzie miał 14 dnia na ewentualne wniesienie apelacji, czyli środka odwoławczego od orzeczenia sądu I instancji. 

W toku postępowania odwoławczego wszczętego na skutek złożonej apelacji, sąd okręgowy weryfikuje wszelkie kwestie, jakie podniesione zostały w odwołaniu. Wskutek tego postępowania, sąd może:

• oddalić apelację, 
• uwzględnić apelację w części lub w całości i zmienić zaskarżone postanowienie, 
• uchylić postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji.

Rola prawnika w sprawie o zniesienie współwłasności 

Podkreślenia wymaga, że prowadzenie spraw o zniesienie współwłasności warto zlecić adwokatowi specjalizującemu się w prawie cywilnym. Są to postępowania długotrwałe, skomplikowane pod względem ustalenia stanu rzeczy wspólnej, współwłaścicieli, ich udziałów oraz wartości rzeczy. Dodatkowo, wiele problemów sprawia samo ustalenie sposobu zniesienia współwłasności tak, aby każdy z uczestników był usatysfakcjonowany. 

Sam udział adwokata, jak w każdym innym postępowaniu z zakresu prawa cywilnego, rozpoczyna się od ustalenia przedmiotu postępowania oraz danych osobowych każdego z uczestników. Następnie, adwokat konstruuje wniosek o zniesienie współwłasności i dba o to, aby spełniał on wymogi formalne, jak również został złożony do właściwego sądu wraz ze wszystkim załącznikami. 

Podobnie w przypadku jeżeli adwokat reprezentuje uczestnika już po wszczęciu postępowania przez innego ze współwłaścicieli. W tej sytuacji sporządza on odpowiedź na wniosek, w której przedstawia żądania oraz wolę uczestnika, jak również niezbędne dowody dla wykazania swoich twierdzeń. 

W dalszym toku sprawy o zniesienie współwłasności adwokat uczestniczy wraz z klientem w każdej rozprawie, dba również, aby sąd działał zgodnie z zasadami prawa cywilnego. 

Bardzo istotny jest udział adwokata w weryfikacji opinii sporządzonej przez biegłego w zakresie ustalenia wartości rzeczy wspólnej. Profesjonalista sprawdza, czy biegły sporządził opinię zgodnie z dotychczasowym materiałem dowodowym oraz czy jest ona zgodna z rzeczywistością oraz interesem klienta. Jeżeli istnieją jakiekolwiek wady opinii, sporządzane są do niej zastrzeżenia zgodnie z możliwościami jakie daje adwokatowi prawo cywilne. 

Po zakończeniu postępowania przed sądem I instancji adwokat weryfikuje z klientem, czy postanowienie jest dla niego korzystne oraz czy sąd nie uchybił przepisom. 

Jeżeli zajdzie taka potrzeba, prawnik sporządza w imieniu klienta odwołanie od decyzji sądu I instancji, czyli apelację. Rolą adwokata jest wtedy również reprezentacja klienta przed sądem odwoławczym.

Udział pełnomocnika w sprawie o zniesienie współwłasności kończy się wraz z prawomocnym zakończeniem postępowania. Klient posiada wówczas rozstrzygnięcie, zgodnie z którym dokonano zniesienia współwłasności, a zatem cel postępowania został osiągnięty. 

Zagadnienia związane ze zniesieniem współwłasności niejednokrotnie budzą szereg wątpliwości. Zachęcamy więc do kontaktu z Kancelarią za pośrednictwem naszego formularza kontaktowego.