Darowizna a zachowek. Czym jest i kiedy należy się zachowek od darowizny?
Jedną z najbardziej problematycznych instytucji w polskim prawie spadkowym jest instytucja zachowku. Dzieje się tak dlatego, że darowizny dokonane za życia przez spadkodawcę, po jego śmierci rodzą wiele konfliktów rodzinnych, podobnie jak wydziedziczenie. W poniższym artykule omówimy instytucję zachowku oraz darowizny, jak również odpowiemy na pytanie kiedy i komu przysługuje zachowek od darowizny?
Zachowek jest uprawnieniem zstępnych, rodziców i małżonka do części majątku spadkowego, która by im przysługiwała, gdyby zmarły nie pozostawił testamentu lub nie dokonał za życia darowizn. Instytucja zachowku ma na celu zabezpieczenie interesów najbliższych krewnych, którzy zostali pominięci w testamencie lub pozbawieni udziału spadkowego wskutek poczynionych darowizn przez spadkodawcę.
Darowizna to przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych na rzecz drugiej osoby bez zapłaty. Darowizna jest jedną z najczęściej wykorzystywanych instytucji prawa cywilnego do przekazywania majątku na rzecz potomków lub innych osób bliskich darczyńcy. Możeobejmować np. przekazanie nieruchomości, pieniędzy, samochodu lub innych aktywów. Darowizna ma charakter nieodpłatny. Szczegółowe przepisy dotyczące darowizny znajdują się w kodeksie cywilnym.
W naszej praktyce bardzo często pojawiają się pytania: dla kogo zachowek po rodzicach? Kto może ubiegać się o zachowek? Czy zachowek liczymy od darowizny? Ile wynosi zachowek od darowizny?
Wyjaśniamy, że polskie przepisy prawa cywilnego przewidują możliwość ubiegania się o zachowek od darowizny dokonanej za życia przez spadkodawcę. Zgodnie z ogólną regułą wskazaną w art. 933 §1 k.c. „Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.”. Oznacza to więc, że darowizny będą miały wpływ na wysokość zachowku i można ubiegać się o zapłatę zachowku od nawet osób obdarowanych.
Natomiast należy podkreślić, że dochodzenie zapłaty z tego tytułu jest uprawnieniem, co oznacza, że nie zawsze osoba uprawniona do zachowku będzie dochodziła swoich praw od osoby zobowiązanej do zapłaty. Może się też zdarzyć sytuacja, że mimo otrzymania darowizny, nie będziemy zobowiązani do zapłaty zachowku. Jeżeli dostaniemy pozew o zapłatę zachowku, należy w pierwszej kolejności skonsultować jego treść z adwokatem. Pozwoli to na ograniczenie ewentualnych kosztów sądowych, czy też przykładowo na zminimalizowanie zapłaty.
Jeżeli darowizna została dokonana na rzecz spadkobiercy lub osoby uprawnionej do zachowku, to niemal zawsze będzie należał się od niej zachowek.
Wyjątkiem są drobne darowizny, zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach. Oznacza to, że na kwotę zachowku nie wpłynie przykładowo zwykły prezent urodzinowy.
Zachowek będzie należał się także od darowizn dokonanych do dziesięciu lat, licząc wstecz od otwarcia spadku (daty śmierci), na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Innymi słowy, jeżeli darczyńca dokonał darowizny na rzecz innych osób niż spadkobierca lub osoba uprawniona do zachowku, przed więcej niż dziesięciu laty, to nie będzie od niej należny zachowek.
Katalog osób uprawnionych do dochodzenia zachowku został wymieniony w art. 991 §1 k.c., gdzie wskazano, że zachowku mogą dochodzić:
którzy byliby powołani do dziedziczenia z ustawy. Jest to katalog zamknięty, co oznacza, że inne osoby nie mogą dochodzić zapłaty tytułem zachowku.
Co do zasady zachowek po rodzicach ma chronić interes członków najbliższej rodziny, zapewniać dzieciom choć częściowy udział w majątku zgromadzonym przez rodziców. Instytucja zachowku ma gwarantować spadkobiercom ustawowym, że nawet w przypadku wyzbycia się całego majątku przed śmiercią przez spadkodawcę, otrzymają jakąś rekompensatę.
Nie zawsze darowizna od rodziców będzie powodowała konieczność spłaty rodzeństwa. Jeżeli pozostałe rodzeństwo np. zostanie wydziedziczone lub uznane za niegodne dziedziczenia, to obowiązek taki nie powstanie. Natomiast nie da się na te pytanie jednoznacznie odpowiedzieć. Wiele zależy od stosunków panujących w rodzinie, zachowań dzieci względem rodziców. Odpowiedź na te pytanie wymaga indywidualnej analizy przez doświadczonego adwokata.
W przypadku tego pytania także odpowiedź nie będzie jednoznaczna i zależy od indywidualnej sytuacji osoby obdarowanej. Zgodnie z tym, co już wyżej wskazaliśmy, jeżeli darowizna została dokonana na rzecz osoby obcej, a od dnia jej dokonania minęło 10 lat, to obowiązek zapłaty uzupełniającego zachowku nie powstanie. Podobnie obowiązek ten nie wystąpi, jeżeli spadkobiercy ustawowi zostali wydziedziczeni lub uznani za niegodnych dziedziczenia.
W sytuacji, gdy spadkodawca dokona darowizny na rzecz wnuka, a pominięte zostaną jego własne dzieci, może to skutkować roszczeniem o zachowek ze strony dzieci. Dzieje się tak dlatego, że prawo spadkowe stawia na pierwszym miejscu zabezpieczenie interesów dzieci spadkodawcy, co w konsekwencji może prowadzić do konieczności uiszczenia zachowku przez obdarowanego wnuka. Natomiast nie jest powiedziane, że syn spadkodawcy wystąpi przeciwko swojemu dziecku o zachowek. Tutaj również największe znaczenie ma sytuacja rodzinna. Jeżeli między synem spadkodawcy a wnukiem spadkodawcy istnieje konflikt, to bardzo prawdopodobne, że wystąpi on o zapłatę zachowku.
Najczęściej podstawą obliczenia zachowku są darowizny nieruchomości, w tym mieszkań. Jeżeli darowane mieszkanie stanowi podstawę obliczenia zachowku, to należy wycenić jej wartość wedle jej stanu z dnia dokonania darowizny, a cen z dnia ustalania wysokości zachowku. Oznacza to, że w sprawie o zachowek sąd będzie ustalał w jakim stanie mieszkanie było w dacie darowizny, jak wyglądało, jakie miało wyposażenie itp. Z pewnością konieczne będzie powołanie biegłego w celu wyceny nieruchomości na podstawie aktualnie obowiązujących cen.
Co do zasady, jeżeli darczyńca umrze przed upływem 10 lat od dnia dokonania darowizny na rzecz osoby spoza kręgu spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku, to daną darowiznę należy uwzględnić przy obliczaniu wysokości uzupełniającego zachowku. W przypadku obdarowania spadkobiercy lub osoby uprawnionej do zachowku, brak będzie powyższego ograniczenia czasowego, co oznacza że taka darowizna będzie stanowiła podstawę obliczeń “uzupełnienia zachowku”
Co do zasady, darowizna bez obowiązku zapłaty nie istnieje. Z uwagi na nieodpłatny charakter darowizny, zawsze będzie ona wpływała na wysokość zachowku, chyba że zajedzie wyjątek opisany powyżej.
Natomiast ustawodawca przewidział kilka form odpłatnego przeniesienia prawa własności, które nie będą miały wpływu na wysokość zachowku. W celu poznania szczegółów, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią i skorzystania z pomocy adwokata doświadczonego w sprawach spadkowych.
Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę ustalania zachowku, uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili, nie uwzględnia się natomiast spadkobierców, którzy się zrzekli dziedziczenia oraz wydziedziczonych.
Zachowek wynosi połowę tego, co danej osobie przypadałoby w przypadku dziedziczenia na podstawie ustawy. Innymi słowy, jeżeli udział spadkowy danej osoby to 1/2, to wysokość zachowku będzie wynosiła 1/4.
Natomiast, jeżeli osoba uprawniona do zachowku jest trwale niezdolna do pracy lub uprawnionym do zachowku jest małoletni, to wysokość udziału spadkowego będzie wynosiła 2/3. Oznacza to, że jeżeli udział spadkowy danej osoby to 1/2, to przy spełnieniu jednego z powyższych kryteriów wysokość zachowku będzie wynosiła 1/3.
Opłata sądowa od pozwu o zachowek zależy od wartości przedmiotu sporu (dalej jako: WPS), czyli od wysokości zapłaty, jakiej dana osoba dochodzi. Wysokość opłaty sądowej obliczana jest na podstawie art. 13 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i wynosi aktualnie:
Istotne znaczenie w kontekście możliwości dochodzenia „zachowku od darowizny” ma upływ czasu. Jeżeli po przeczytaniu powyższego artykułu mają Państwo pytania co do zależności darowizny a zachowku lub zastanawiają się Państwo nad tym, ile wynosi zachowek od darowizny, to zapraszamy do kontaktu z Kancelarią za pośrednictwem naszego formularza kontaktowego. Chętnie przeanalizujemy Państwa sytuację, jak również znajdziemy dla Państwa najlepsze rozwiązanie.
Kancelaria Adwokacka Adwokat Lidia Kunicka oferuje Państwu możliwość skorzystania z usług za pośrednictwem Internetu, bez konieczności wizyty w siedzibie Kancelarii we Wrocławiu lub Jeleniej Górze.
Porady skierowane są głównie do osób, które w wygodny, prosty i szybki sposób chcą uzyskać poradę prawną, opinię prawną lub sporządzić pismo procesowe drogą elektroniczną.
Kancelaria Adwokacka Adwokat Lidia Kunicka
Zapraszamy do siedziby głównej we Wrocławiu oraz filii w Jeleniej Górze
Adwokat Lidia Kunicka jest członkiem
Izby Adwokackiej we Wrocławiu
Klienci indywidualni
Klienci biznesowi
Lokalizacje
