Prowadzenie pojazdu po utracie uprawnień – Konsekwencje i możliwości

Poniższy artykuł zawiera szczegółowe wyjaśnienie kwestii, z czym związane jest prowadzenie pojazdów bez uprawnień oraz jakie konsekwencje grożą za jazdę bez prawa jazdy. Odpowiemy w nim również na pytanie, jakie możliwości daje polskie prawo karne adwokatowi w pomocy osobie, która prowadziła pojazd bez wymaganych uprawnień. Jazda bez prawa jazdy lub prowadzenie pojazdu bez uprawnień są jednymi z najczęściej popełnianych wykroczeń oraz przestępstw. Warto więc wiedzieć, co o takich wykroczeniach i przestępstwach mówi polskie prawo karne. 

Na samym początku należy odpowiedzieć na pytanie, czy prowadzenie pojazdów bez uprawnień oraz jazda bez prawa jazdy jest tym samym, co prowadzenie pojazdów po utracie uprawnień do ich prowadzenia? Odpowiedź nie jest jednak taka prosta i wymaga bliższego wyjaśnienia każdego z powyższych pojęć. Prawo karne zawiera odmienną definicję dla każdego z powyższych  pojęć.

Prowadzenie pojazdów bez uprawnień stanowi wykroczenie opisane przez ustawodawcę w art. 94 kodeksu wykroczeń. Wykroczenie dotyczy jednak wyłącznie sytuacji, w której kierujący  nigdy nie miał uprawnień do prowadzenia pojazdów. Obrazując powyższe na  przykładzie można przytoczyć sytuację, w której osoba posiada prawo jazdy do prowadzenia motocykli, a jednak decyduje się na prowadzenie samochodu osobowego. Co się dzieje, kiedy Policja zatrzymuje nas do kontroli? W takiej sytuacji za prowadzenie pojazdu bez uprawnień policjant może ukarać sprawcę mandatem karnym, a gdy kierowca nie przyjmie mandatu, może skierować wniosek o ukaranie do właściwego sądu. 

Wedle prawa karnego, jazda bez prawa jazdy jest sytuacją, w której osoba prowadzi pojazd bez fizycznego blankietu prawa jazdy. Oznacza to, że dana osoba posiada uprawnienia do prowadzenia pojazdu, jednak nie ma przy sobie dokumentu stwierdzającego posiadane uprawnienia. Powyższe wykroczenie zostało uregulowane w art. 95 kodeksu wykroczeń. Co istotne, obecnie w Polsce brak jest obowiązku posiadania fizycznego prawa jazdy, nie trzeba go także okazywać w trakcie kontroli drogowej. Informacje o posiadanych uprawnieniach do prowadzenia pojazdów Policja weryfikuje w specjalnym systemie, dostępnym dla służb. Natomiast istotne jest, aby posiadać inne dokumenty wymagane prawem, gdyż poruszając się bez nich można otrzymać mandat. Wśród dokumentów tych arykuł. 38 prawa o ruchu drogowym wymienia m.in. dokument prawa jazdy wydany w innym kraju niż Polska, dokument kalibracji blokady alkoholowej zainstalowanej w pojeździe, czy karta kierowcy (w przypadku pojazdów ciężarowych i specjalnych). 

Od kiedy więc dopuszczono jazdę bez prawa jazdy? Zmiany te weszły w życie 05 grudnia 2020 roku, a zatem od wtedy polski ustawodawca umożliwił jazdę bez fizycznego blankietu prawa jazdy. 

Z kolei prowadzenie pojazdu bez uprawnień w sytuacji, kiedy uprawnienia te utraciliśmy, stanowi przestępstwo określone w art. 180a kodeksu karnego. Prawo karne mówi tutaj o sytuacji, w której kierowca posiadał w przeszłości prawo jazdy np. do kierowania samochodem osobowym, jednak utracił je na podstawie decyzji administracyjnej o cofnięciu uprawnień. Dzieje się tak na przykład w sytuacji przekroczenia granicy 24 punktów karnych, co szerzej będzie wyjaśnione poniżej.  Jedynie prawomocna i ostateczna decyzja może więc powodować wszczęcie postępowania karnego. W takim przypadku, nie ma możliwości zakończenia sprawy poprzez wymierzenie mandatu karnego, tak jak w sytuacjach omówionych powyżej. 

Co może zrobić sprawca ww. czynu zabronionego? Warto dodać, że w toku postępowania administracyjnego osoba, której cofnięto uprawnienia może kwestionować zasadność oraz legalność wydania decyzji o cofnięciu uprawnień. Natomiast w postępowaniu karnym kierujący posiada prawo weryfikacji, czy w momencie prowadzenia pojazdu, decyzja o cofnięciu uprawnień była już prawomocna i obowiązywała w porządku prawnym. Tylko taka decyzja może bowiem stanowić podstawę pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej za przestępstwo prowadzenia pojazdu bez uprawnień, kiedy zostały sprawcy cofnięte. 

Kolejną z możliwości, jaką posiada sprawca przestępstwa prowadzenia pojazdu bez uprawnień na etapie postępowania karnego jest dążenie do maksymalnej minimalizacji konsekwencji prawnych poprzez warunkowe umorzenie postępowania. Sąd może zastosować warunkowe umorzenie postępowanie, kiedy wina i stopień społecznej szkodliwości czynu nie są znaczne. Dodatkowo, okoliczności popełnienia czynu nie mogą budzić wątpliwości oraz sprawca nie może być wcześniej karany za przestępstwo umyślne. Stosując warunkowe umorzenie postępowania karnego sąd dokonuje oceny, czy w przyszłości sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego i nie popełni kolejnego przestępstwa. Jeżeli wszelkie powyższe warunki wskazywane przez prawo karne są spełnione, sprawca może skorzystać z powyższego dobrodziejstwa. 

W tym miejscu pojawia się jednak pytanie, co na tym zyska sprawca? Prawo karne przewiduje, że przy takim zakończeniu postępowania, sąd nie musi ściśle wymierzać kary wynikającej z przepisów i nakładać na sprawcę wszystkich obowiązków, jakie musiałby nałożyć kończąc postępowanie wyrokiem. Dodatkowo sprawca dalej będzie posiadał status osoby dotychczas niekaranej.

Co grozi za prowadzenie pojazdu po straceniu uprawnień? 

Polskie prawo karne stanowi, że w sytuacji popełnienia przestępstwa prowadzenia pojazdu bez uprawnień, można wymierzyć sprawcy karę grzywny, karę ograniczenia wolności lub karę pozbawienia wolności do lat dwóch. 

To jednak nie jest najbardziej dolegliwe i niekorzystne dla sprawcy wyżej wskazanego przestępstwa. Prawo karne przewiduje w art. 42 §1a k.k., że w przypadku skazania sprawcy za powyższe przestępstwo, należy obligatoryjnie zastosować środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Środek ten orzeka się w latach, nie krócej niż na rok i nie dłużej niż aż na 15 lat. 

Niezwykle istotny jest udział w takim postępowaniu adwokata specjalizującego się w prawie karnym. Dla kierowcy najczęściej niski wymiar zakazu prowadzenia pojazdu jest najistotniejszy. Pomoc profesjonalisty niejednokrotnie pozwala przekonać sąd do wymierzenia kary i środka karnego w najniższych granicach. Dodatkowo, jeżeli stan danej sprawy na to pozwala, to dobry adwokat od prawa karnego jest w stania przekonać sąd do zastosowania dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania, o którym była mowa powyżej. 

Powody cofnięcia uprawnień do prowadzenia pojazdów 

O cofnięciu uprawnień do prowadzenia pojazdów decyduje starosta, który wydał danej osobie prawo jazdy. Ustawodawca w art. 103 ustawy o kierujących pojazdami określił, kiedy dochodzi do cofnięcia uprawnień do prowadzenia pojazdów. Ma to miejsce gdy:

• orzeczenie lekarskie zawiera przeciwskazania zdrowotne do kierowania pojazdami (np. kiedy kierowca utracił całkowicie wzrok lub słuch),
• orzeczenie psychologiczne zawiera przeciwwskazania do kierowania pojazdami (np. na skutek choroby psychicznej),
• kierujący nie stawił się na egzamin państwowy, kiedy ubiegał się o przywrócenie uprawnień lub zwrot zatrzymanego prawa jazdy,
• przekroczono liczbę 24 punktów karnych za naruszenia przepisów ruchu drogowego,
• popełniono w pierwszym okresie posiadania prawa jazdy 3 wykroczenia przeciwko bezpieczeństwie w komunikacji lub jedno przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji (dotyczy kierowców, którzy dopiero uzyskali prawo jazdy, przy prawie jazdy kategorii B okres ten wynosi 2 lata),
• orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów (np. za jazdę pod wpływem alkoholu),
• w przypadku dwukrotnego kierowania pojazdem silnikowym pomimo zatrzymania prawa jazdy za przekroczenie dopuszczalnej prędkości o 50km/h,
• w przypadku kierowania pojazdem pomimo uchylenia orzeczenia o możliwości kierowania pojazdem wyposażonym w blokadę alkoholową o której mowa w art. 182a §3 k.k.w.

Starosta cofając uprawnienia do prowadzenia pojazdów na podstawie jednej z powyższych przesłanek wydaje decyzję administracyjną. Oczywiście osoba, której decyzja dotyczy może złożyć od niej odwołanie w terminie 14 dni od dnia otrzymania decyzji. 

Przepisy kodeksu postępowania administracyjnego stanowią, że z takiego odwołania musi wynikać, że nie zgadzamy się z dotychczas wydaną decyzją. Z doświadczenia naszej Kancelarii wynika, że odwołaniu należy kwestionować również zasadność i legalność wydanej decyzji. Innymi słowy, powinniśmy wykazać, dlaczego naszym zdaniem decyzja o zatrzymaniu prawa jazdy nie powinna zostać wydana przez organ oraz jakich naruszeń dopuścił się organ. Należy przede wszystkim skontrolować, czy wykonano wszelkie czynności w odpowiednich terminach, czy pozwolono stronie na zapoznanie się z materiałem dowodowym oraz czy uwzględniono wszelkie okoliczności istotne dla sprawy.  

Kiedy i czy warto zgłosić odwołanie? 

Odwołanie można złożyć na wielu etapach postępowania wszczętego na skutek prowadzenia pojazdu bez uprawnień. Przede wszystkim, jeżeli kierowca nie zgadza się z decyzją o cofnięciu uprawnień, może w terminie 14 dni od dnia otrzymania decyzji wnieść od niej odwołanie za pośrednictwem starosty do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Organ wyższej instancji dokona weryfikacji podstaw cofnięcia uprawnień posiadanych przez kierującego, jak również weryfikacji czy zostały spełnione wszelkie przesłanki, aby możliwe było cofnięcie uprawnień. Co istotne, jeżeli starosta nie nada decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności, nie obowiązuje ona do dnia rozpoznania naszego odwołania, czyli uprawomocnienia decyzji.

Jeżeli zostanie wszczęte postępowanie karne w przedmiocie prowadzenia pojazdu pomimo cofnięcia uprawnień, to odwołanie przysługuje na:

• każde postanowienie sądu zamykające drogę do wydania wyroku (np. umarzające postępowanie), 
• postanowienie co do środka zabezpieczającego (np. umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym),
• inne postanowienia, jeżeli ustawa tak stanowi (np. na zastosowanie poręczenia majątkowego),
• wyroku kończącego postępowanie przed Sądem I instancji. 

Warto również wskazać, że terminy na wniesienie odwołania różnią się w zależności od tego, od jakiego orzeczenia się odwołujemy. W przypadku postanowień, termin na odwołanie od nich to 7 dni od dnia ogłoszenia wraz z uzasadnieniem lub doręczenia uzasadnienia postanowienia. Natomiast w przypadku wyroków, obowiązuje nas termin 7 dni od dnia ogłoszenia wyroku na złożenie wniosku o sporządzenie i doręczenie jego uzasadnienia, a następnie 14 dni na sporządzenie apelacji od wydanego wyroku. 

Na pytanie, czy warto zgłosić odwołanie nie sposób jest jednoznacznie odpowiedzieć. Prawo karne jest na tyle zawiłe i skomplikowane, że nie każde orzeczenie sądu warto zaskarżać, gdyż może się ono okazać korzystne dla reprezentowanej osoby. Istotne jest jednak, aby wszelkie wątpliwości w zakresie możliwości i podstaw odwołania od decyzji sądu skonsultować z adwokatem specjalizującym się w prawie karnym. Profesjonalista udzieli fachowej i rzeczowej porady, należycie oceni stan danej sprawy oraz doradzi, czy warto zaskarżyć zapadłe rozstrzygnięcie.

Czy jest możliwe wcześniejsze odzyskanie uprawnień? 

Ustawa o kierujących pojazdami w art. 103 ust. 3 przewiduje możliwość, aby starosta wydał decyzję o przywróceniu uprawnień do kierowania pojazdami. Organ może ją wydać w sytuacji gdy ustaną przyczyny leżące u podstaw wydania decyzji o cofnięciu uprawnień. Jako przykład można wskazać sytuację, kiedy uprawnienia zostały cofnięte osobie niedowidzącej, która na skutek wykonanych zabiegów odzyskała wzrok w koniecznym zakresie. Kolejnym przykładem jest również ustabilizowanie stanu psychicznego kierowcy (tak zwana remisja choroby), dzięki czemu możliwe jest ponowne prowadzenia pojazdów.

Postępowanie o przywrócenie uprawnień starosta może wszcząć z urzędu, tj. kiedy sam uzyska informacje o ustaniu przyczyn uzasadniających wydanie decyzji o cofnięciu uprawnień. Drugim sposobem jest wydanie decyzji na wniosek osoby zainteresowanej. Wtedy, dana osoba powinna złożyć wniosek do właściwego starosty, odpowiednio argumentując ustanie przyczyn cofnięcia uprawnień do kierowania pojazdami.

Ustawodawca wskazuje jednak, że w przypadku cofnięcia uprawnień z powodu zakazu prowadzenia pojazdów trwającego dłużej niż rok, kierowca musi zdać dodatkowy egzamin kontrolny sprawdzający jego kwalifikacje do prowadzenia pojazdów.

Inaczej sytuacja wygląda w prawie karnym, w przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów przez sąd. Artykuł 84 §1 kodeksu karnego wskazuje, że po upływie połowy okresu, na który orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów, można ubiegać się o uznanie, że ten środek karny został wykonany w całości. Zaznaczyć należy, że podstawą do skrócenia zakazu prowadzenia pojazdów jest to, że skazany przestrzegał porządku prawnego. Dodatkowo, zakaz ten musi być wykonywany przez co najmniej jeden rok. Innymi słowy, jeżeli wobec skazanego orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów na 3 lata, to już po upływie 18 miesięcy wykonywania zakazu prowadzenia pojazdów może ubiegać się o uznanie całości ww. środka karnego za wykonany.

W tym miejscu należy wspomnieć również o tym, że nie w każdej sytuacji możliwe jest skrócenie okresu wykonywania środka karnego. Przepisy zakazują jednak skracania okresu kiedy:

1. środek karny został orzeczony za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu małoletniego,
2. środek karny został orzeczony za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego,
3. środek karny został orzeczony za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu komunikacji, kiedy sprawca w czasie jego popełnienia był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia.

W procesie odzyskania uprawnień oraz skracania wykonywania zakazu prowadzenia pojazdów istotny jest udział doświadczonego adwokata zajmującego się prawem karnym. Udział obrońcy gwarantuje, że każdy z wniosków będzie przygotowany w należyty sposób, jak również, że argumentacja podnoszona we wniosku będzie działała na korzyść kierowcy. Prawo karne, zwłaszcza w zakresie zagadnień dotyczących prowadzenia pojazdów bez uprawnień, jest skomplikowane i wymaga znajomości wielu zawiłych przepisów prawnych.  

 Rola prawnika w postępowaniu apelacyjnym 

Każda ze spraw wymaga analizy całości działań podjętych przez sąd oraz organy prowadzące postępowanie przygotowawcze. Dlatego też, adwokat specjalizujący się w prawie karnym rozpoczyna swoje działania w postępowaniu apelacyjnym już na etapie postępowania przed sądem I instancji, kiedy to składa w imieniu Klienta wniosek o uzasadnienie wyroku. Warto zaznaczyć, że o wiele skuteczniej jest walczyć o pozytywny wynik postępowania apelacyjnego, kiedy reprezentujemy Klienta od wszczęcia sprawy. Wtedy prawnik zna wszelkie uchybienia sądu, które warto podnieść w apelacji, a które mogą skutkować zmianą lub uchyleniem wyroku. 

Po otrzymaniu uzasadnienia wyroku, adwokat porównuje wyrok oraz sporządzone przez sąd uzasadnienie, z całym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie o prowadzenie pojazdu bez uprawnień. Dopiero gdy dostrzeże błędy sądu, przystępuje do sporządzenia apelacji zgodnie z zasadami prawa karnego. Określa w niej zarzuty, czyli wytyka błędy, jakie zostały popełnione przy rozpatrywaniu danej sprawy. Podnosi on również kwestie dotychczas nieuwzględnione przez Sąd. Obowiązkiem obrońcy jest wskazanie czego się domaga na skutek złożonej apelacji. np: zmiany lub uchylenia wyroku. 

Kolejnym zadaniem obrońcy w postępowaniu apelacyjnym, jest udział w rozprawie odwoławczej. Adwokat, zgodnie z zasadami prawa karnego, popiera złożone przez siebie odwołanie, jak również wskazuje sądowi najważniejsze błędy istotne dla obrony oskarżonego. Wyrok jaki wyda Sąd odwoławczy jest prawomocny wraz z jego ogłoszeniem. 

Zagadnienia z zakresu prowadzenia pojazdu bez uprawnień są bardzo złożone, często wymagające dodatkowych informacji. Jeżeli potrzebują Państwo profesjonalnej konsultacji z adwokatem specjalizującym się w prawie karnym, serdecznie zapraszamy do kontaktu z Kancelarią również za pośrednictwem formularza „porady prawne online”.